Chiaroscuro — แสงและเงาที่เล่าเรื่องได้ลึกกว่าคำพูด

                                       

Khon (2017) by Arthit Th. (https://arthitstudio.com)

Arthit's Space Blog ไม่ได้มีบทความด้านศิลปะมาสักระยะ บทความนี้จึงขอหยิบเรื่องนี้ขึ้นมาเขียนถึงสักหน่อยครับ

แนวภาพที่ใช้แสงน้อย ความมืดครอบคลุมพื้นที่ส่วนใหญ่ของเฟรม เป็นแนวที่ผู้เขียนชื่นชอบมาโดยตลอด ภาพประเภทนี้มีพลังบางอย่างที่ทำให้เราหยุดมองได้นาน แม้จะไม่มีสีสันฉูดฉาดหรือรายละเอียดซับซ้อน เพราะเส้นทางของแสงและเงาที่ปรากฏในเฟรมสามารถกระทบความรู้สึกได้อย่างลึกซึ้ง ราวกับกำลังเล่าเรื่องราวที่ซ่อนอยู่ภายในความมืดและความสว่าง ซึ่งนี่คือเสน่ห์ของ Chiaroscuro ศิลปะการใช้แสงและเงาที่ไม่ได้มีเพียงเพื่อความงาม แต่ยังสร้างบรรยากาศ ถ่ายทอดเรื่องราว และดึงอารมณ์ของผู้ชมได้อย่างทรงพลัง บทความนี้จะพาผู้อ่านไปรู้จัก Chiaroscuro ให้ลึกขึ้น ตั้งแต่ความหมาย รากเหง้า ไปจนถึงเหตุผลที่มันยังทรงอิทธิพลในวงการศิลปะและการถ่ายภาพจนถึงปัจจุบัน

ความหมายและต้นกำเนิด

คำว่า Chiaroscuro (ออกเสียงประมาณว่า คี-ยา-โร-สกู-โร) มาจากภาษาอิตาลีสองคำ — chiaro (คี-ยา-โร) แปลว่า “สว่าง” และ scuro (สกู-โร) แปลว่า “มืด” รวมกันหมายถึงเทคนิคการสร้างภาพที่ใช้ความแตกต่างระหว่างแสงและเงาอย่างชัดเจน จุดกำเนิดของเทคนิคนี้ปรากฏชัดในยุค Renaissance ช่วงปลายศตวรรษที่ 15 ซึ่งศิลปินเริ่มให้ความสำคัญกับการสร้างมิติ ความลึก และความสมจริงในภาพวาด

หนึ่งในผู้บุกเบิกคือ Leonardo da Vinci ที่ใช้แสงเงาเพิ่มมิติให้วัตถุ แต่คนที่ทำให้เทคนิคนี้ทรงพลังและเป็นเอกลักษณ์คือ Caravaggio ผู้ใช้แสงเพียงจุดเดียวดึงสายตาผู้ชมไปยังเหตุการณ์สำคัญ ขณะที่รอบข้างจมอยู่ในเงามืดลึก เทคนิคนี้ถูกต่อยอดโดย Rembrandt ในยุคบาโรกที่ใช้แสงเงาสร้างความนุ่มนวล ลุ่มลึก และเต็มไปด้วยอารมณ์

ลักษณะเด่นของ Chiaroscuro

หัวใจของ Chiaroscuro คือ “การจัดแสงอย่างมีเจตนา” แสงจะส่องเฉพาะบางส่วนเพื่อสร้างจุดโฟกัส ขณะที่เงามืดรอบข้างช่วยตัดสิ่งรบกวน ทำให้ผู้ชมโฟกัสที่องค์ประกอบหลัก ความต่างระหว่างสว่างและมืด (high contrast) ช่วยเพิ่มมิติ สร้างความลึกลับ ดราม่า และเปิดช่องให้ผู้ชมจินตนาการต่อ

ศิลปินและผลงานตัวอย่าง

Caravaggio – The Calling of Saint Matthew (ผลงานที่ใช้แสงจากมุมหน้าต่างเพียงเส้นเดียวส่องตัวละครหลัก เกิดเป็นโทนสว่าง-มืดแบบ chiaroscuro ที่ชัดเจนและทรงพลัง)
ผลงานชิ้นเอกที่ใช้แสงเพียงเส้นเดียวจากหน้าต่างส่องลงบนตัวละครหลัก พระเยซูและนักบุญเปโตรกำลังเรียกแมทธิวจากโต๊ะเก็บภาษี ขณะที่รอบข้างมืดลึก สายตาผู้ชมถูกดึงไปยังเหตุการณ์สำคัญทันที

Rembrandt – Portrait with A Gorget มีการจัดแสงให้เฉพาะส่วนของใบหน้าและลำคอโดดเด่น สะท้อนถึงทักษะการควบคุมทิศทางและความเข้มของแสงของ Rembrandt ขณะที่พื้นที่อื่นจมอยู่ในเงามืดลึก ซึ่งช่วยขับเน้นลักษณะเฉพาะตัวของแบบ เพิ่มความลึกเชิงมิติและน้ำหนักทางอารมณ์ พร้อมสร้างบรรยากาศลึกลับที่ดึงดูดให้ผู้ชมจ้องมอง

การประยุกต์ใช้ในยุคปัจจุบัน

Chiaroscuro ปรากฏในงานถ่ายภาพบุคคลที่ใช้ไฟสตูดิโอดวงเดียวสร้างเงาครึ่งใบหน้า หรือในภาพยนตร์ที่ต้องการความกดดันและลึกลับ เช่น The Godfather หรือ Blade Runner 2049

ในช่วงเวลานึงของชีวิตผู้เขียนจัดถ่ายภาพด้วยเทคนิคนี้อยู่พอสมควรเช่นกัน ผ่านไปหลายปีจนถึงตอนนี้ความหลงใหลใน Chiaroscuro ยังไม่เคยจืดจาง

Self Portrait (2020) by Arthit Th. (https://arthitstudio.com)

การสร้างภาพแนว Chiaroscuro ด้วย AI

ในโลก AI Art เช่น Midjourney หรือ Stable Diffusion ศิลปินใช้คำหลักอย่าง “dramatic chiaroscuro lighting”, “high contrast”, “deep shadows” เพื่อสร้างภาพโทนคลาสสิก หลักสำคัญคือกำหนดแหล่งแสงเดียว (single light source) และเพิ่มคำบอกโทนอารมณ์ เช่น dramatic, mysterious, cinematic

The Glow Within (2025) by Arthit Th.

ผู้เขียนสร้างภาพนี้บน Midjourney V7 ด้วย promt ตามนี้ครับ

A beautiful Thai-Chinese mixed race woman in profile, holding a lit candle in her right hand, soft warm candlelight illuminating her face and upper body, wearing a traditional Northern Thai inspired outfit with light, airy fabric and a wide neckline, natural drape, and subtle woven patterns, dark background with dramatic chiaroscuro lighting, realistic candle flame glow casting gentle highlights and deep shadows, mysterious and elegant atmosphere, photorealistic, highly detailed skin and fabric texture, exact warm color tones and lighting as in the reference image --v 7 --style raw --ar 4:5 --q 2

Prompt Breakdown ครบทุกส่วนเพื่อให้เข้าใจองค์ประกอบทั้งหมด ดังนี้ (เอาไปทำตามได้เลยครับ ปรับ subject และ รายละเอียดองค์ประกอบอื่น เองตามจินตนาการ)

1. Subject (ตัวแบบหลัก)

A beautiful Thai-Chinese mixed race woman in profile

• นางแบบลูกครึ่งไทย-จีน

• จัดมุมมองแบบ profile (เห็นด้านข้าง)

2. Action / Pose (การกระทำ / ท่าทาง)

holding a lit candle in her right hand

• มือขวาถือเทียนที่จุดไฟ

• เพิ่มความเป็น story และสร้างแหล่งแสงหลักของภาพ

3. Lighting (การจัดแสง)

soft warm candlelight illuminating her face and upper body

• แสงจากเทียนโทนอุ่นและนุ่ม

• เน้นส่องไปยังใบหน้าและช่วงบนของลำตัว

• ใช้ dramatic chiaroscuro lighting → contrast สูง, เงาลึก, แสงเฉพาะจุด

4. Clothing / Costume (ชุดและการแต่งกาย)

wearing a traditional Northern Thai inspired outfit with light, airy fabric and a wide neckline, natural drape, and subtle woven patterns

• ชุดสไตล์ชาวเหนือแบบประยุกต์

• เนื้อผ้าเบาบาง โปร่งสบาย

• คอกว้าง (wide neckline)

• ทิ้งตัวของผ้าธรรมชาติ (natural drape)

• ลวดลายทอ (woven patterns) แบบละเอียด

5. Background (ฉากหลัง)

dark background with dramatic chiaroscuro lighting

• ฉากหลังมืดสนิท

• ใช้แสงและเงาแบบ chiaroscuro เพื่อสร้างอารมณ์ลึกลับ

6. Atmosphere / Mood (บรรยากาศ)

mysterious and elegant atmosphere

• ความรู้สึกลึกลับ น่าค้นหา

• แฝงความหรูหราและสง่างาม

7. Details (รายละเอียดเสริม)

realistic candle flame glow casting gentle highlights and deep shadows

• เปลวเทียนสมจริง

• แสงสะท้อนอ่อน ๆ และเงาลึกที่เกิดจากเทียน

highly detailed skin and fabric texture

• ผิวและเนื้อผ้าละเอียดสมจริง

8. Color & Style (โทนสีและสไตล์)

exact warm color tones and lighting as in the reference image

• คุมโทนสีอบอุ่นและแสงตามภาพอ้างอิง

photorealistic

• เน้นความสมจริงสูง

9. MJ Parameters (ค่าตั้งใน Midjourney)

• --v 7 → ใช้เวอร์ชัน 7 ของ Midjourney

• --style raw → ไม่ปรับโทนอัตโนมัติ ให้คงรายละเอียดดิบ

• --ar 4:5 → อัตราส่วนภาพแนวตั้ง

• --q 2 → เพิ่มคุณภาพการเรนเดอร์เป็น 2 เท่า

ข้อคิดและแรงบันดาลใจ

Chiaroscuro น่าหลงใหลไม่ใช่แค่ความงามของแสง แต่คือวิธีเล่าเรื่องผ่านความต่างของสว่างและมืด ส่วนที่สว่างดึงดูดเรา ส่วนที่มืดเปิดพื้นที่ให้จินตนาการ เช่นเดียวกับชีวิตจริงที่สิ่งไม่เห็นอาจสำคัญเท่าสิ่งที่มองเห็น

Chiaroscuro คือภาษาภาพที่ใช้แสงและเงาเป็นตัวละครหลัก แสงเพียงเส้นเดียวก็ทำให้เรื่องราวมีชีวิต และทำให้ผู้ชมรู้สึกบางอย่างที่คำพูดไม่อาจอธิบาย